موزه هنرهای معاصر تهران از جمله مهم‌ترین موزه‌های ایران است، که در تاریخ ۱۳۵۶ شمسی، به کوشش و حمایت فرح پهلوی و توسط کامران دیبا طراحی و بنا شد. این موزه دارای گنجینه‌ای بی‌نظیر از آثار هنرمندان بزرگ تجسمی مدرن و معاصر ایران و جهان طی دوره‌ای صد و پنجاه ساله است، که به موجب آن جزء مهم‌ترین و جامع‌ترین گنجینه‌های هنر مدرن دنیا، در مقایسه با موزه‌های هنر معاصر و نوگرای شرق و غرب، به شمار می‌آید.
تاریخچه موزه: از ایده تا اجرا
دهۀ بیست شمسی سرآغاز جنبش‌های نوگرا در هنر ایران بود. حضور استادان غربی نظیر آندره گدار در دانشکدۀ هنرهای زیبای دانشگاه تهران و سفر دانشجویان هنر به اروپا از جمله عوامل مهم شکل‌گیری چنین جنبش‌هایی بود. متعاقباً، تشکیل محفل‌های هنری مانند انجمن خروس جنگی و باشگاه هنرمندان، رویدادهایی نظیر دوسالانه‌های هنر ایران و بروز اندیشه‌های نوین هنرمندان نوپا و مطرح آن زمان از جمله پرویز تناولی، حسین زنده‌رودی و سیا ارمجانی منجر شد ضرورت برپایی مکانی برای ارائۀ آثار هنری تازه احساس شود. این امر با پشتیبانی فرح دیبا از نوگرایی و هنر مدرن و همچنین بسط ارتباطات فرهنگی دفتر مخصوص شهبانو با یونسکو و شورای بین‌المللی موزه‌ها همراه شد. در ابتدا، کامران دیبا، پسرعموی فرح دیبا، ایدۀ خود را در خصوص راه‌اندازی بنیادی برای جمع‌آوری آثار هنری با ایشان مطرح نمود و پس از آن، در خصوص خرید آثار رایزنی‌ها و مذاکراتی انجام شد. اما ایدۀ ساخت موزۀ هنرهای معاصر زمانی به طور قطع شکل گرفت، که ایران درودی، نقاش ایرانی، در پی بازدید شهبانو از نمایشگاه آثار خویش، بر ایجاد مکانی برای نمایش دائمی آثار هنری، تاکید نمود.
طرح ساخت بنای موزه هنرهای معاصر تهران با تخصیص ۲/۷ میلیون دلار از جانب سازمان برنامه و بودجۀ کشور توسط کامران دیبا اجرا شد و اولین آثار خریداری شده برای موزه توسط خود او خریداری و به ایران آورده شد. آن زمان به دلیل افزایش بهای نفت، سرریز شدن ارز به خزانۀ ملی و متعاقباً ایجاد بحران اقتصادی در دیگر کشورها، در حراجی‌های هنر جهان، مانند کریستی و ساتبی، رقیبی میان مجموعه‌داران جهان برای خرید آثار نبود. جمع‌آوری مجموعه و خرید آثار نوگرا زیر نظر دفتر مخصوص شهبانو و به واسطۀ کارشناسان هنری، از جمله دانا استاین، کامران دیبا، دیوید گالووی و کریم‌پاشا بهادری انجام شد. ساخت موزه هنرهای معاصر تهران نه سال به طول انجامید و سرانجام در سال ۱۳۵۶، با برگزاری نمایشگاهی به نمایشگاه‌گردانی دیوید گالووی و حضور مهمانانی نظیر محمدرضا و فرح پهلوی، معاون رئیس‌جمهور وقت امریکا، رؤسای موزه‌های گوگنهایم و اشتدلیک آمستردام، افتتاح گردید. همزمان با ساخت این موزه، اجرای دو موزۀ دیگر نیز در دست اقدام بود. موزۀ فرش از جمله این موزه‌ها بود. اما پروژۀ موزۀ دیگری که بنا بود به دست آلوار آلتو، معمار معروف فنلاندی، در شیراز بنا شود، با وقوع انقلاب، ناتمام ماند.
معماری موزه: از برون به درون، بر گردِ تهی
معماری موزه هنرهای معاصر تهران آمیزه‌ای از سنت، مدرنیسم، ژرفانگری، درون‌بودگی و اندیشه‌های حکمی و فلسفی است، که توسط کامران دیبا، معمار ایرانی، طراحی شده است و در زمرۀ طراحی‌های پست‌مدرن قرار دارد. اگرچه کامران دیبا، در فرآیند طراحی موزه، از موزۀ هنرهای معاصر نیویورک الهام گرفته است، با این حال عناصر معماری ایرانی، نظیر وام‌گیری از بادگیرهای یزد و ترکیب چشم‌نواز هشتی، گذرگاه‌ها و چهارسو از آن نمونه‌ای اصیل و ارزشمند ساخته است. ساختمان موزه در زمینی به مساحت ۵۰۰۰ مترمربع بنا شده و ترکیبی از بتن و سنگ بادبر نارنجی‌رنگ است، که با بادگیرهای منظم، جلوه‌ای سنتی و بومی مانند شهرهای کویری ایران یافته است.
نه گالری این موزه به یکدیگر راه دارند. گالری‑سرسرای ورودی نقطه آغازین سیر در موزه است و نقشی محوری در فضای درونی موزه ایفا می‌کند. این بخش به شکل هشت‌ضلعی نیمه‌منظم با طاقی بلند، با چهار نورگیر مستقیم، طراحی شده است. طراحی گالری‌ها تقریباً مشابه یکدیگر هستند. اما گالری‌های یک تا پنج، که گالری‌های اصلی را تشکیل می‌دهند، با دیگر گالری‌ها متفاوت هستند. طراحی نگارخانه‌ها به شیوۀ سیرکولاسیون انجام شده است؛ بدین صورت که هر گالری با شیب ملایم سه درصد، در حرکتی چرخشی به گالری دیگر متصل می‌شود و فرو می‌رود. گالری‌ها، یکی پس از دیگری، گرداگرد حیاط مرکزی موزه قرار دارند و گالری آخر به گالری‑سرسرا منتهی می‌شود. همچنین، هشتی سرسرای ورودی، با حرکت مارپیچ شیب‌راهه، حول فضایی تهی، به طبقۀ زیرین می‌رسد، که تجربۀ فضا را به تجربه‌ای عمودی و درونی تبدیل می‌کند. نورگیر سقف بر بالای هشتی و تاریکی قعر آن بر شدت اثرگذاری این تجربه می‌افزاید. فضای گالری‌ها بسته و دیوارها کم‌روزنه هستند، که در ترکیب با سردی بتن، بر جلوۀ آثار به نمایش درآمده و ژرفای تجربه، به شیوه‌ای دیالکتیک، تاثیر می‌گذارد.
بخش‌های مختلف موزه: لذت دیدن، خواندن، خوردن و نوشیدن
موزه هنرهای معاصر تهران از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است، که عبارتند از: بخش‌های اداری، گنجینه، گالری‌ها، آمفی‌تئاتر (سینماتک)، کتابخانه، کافه، فروشگاه و باغ مجسمه. در ابتدای ورود به سرسرای ورودی و فضای هشت‌ضلعی موزه، فروشگاه تخصصی آن قرار دارد، پس از نیم‌دور گردش در پیچ هشتی میانی، کافه دیده می‌شود. از آنجا که بازدید از موزه، به واسطۀ طراحی سیرکولاسیون ساختمان، در سرسرای هشت‌ضلعی (گالری یک موزه) آغاز شده و در آن پایان می‌یابد، دسترسی به فروشگاه و کافه در ابتدا و انتهای بازدید امکان‌پذیر است. بخش‌های اداری، کتابخانه و سینماتک نیز پس از طی نمودن یک دور کامل در راهروی هشتی مرکزی و رسیدن به طبقۀ زیرین قابل رؤیت هستند.
موزه هنرهای معاصر تهران در مجموع دارای نه گالری است، که به ترتیب، پشت سر هم، گرد حیاط مرکزی قرار دارند. سه گالری آن به نگهداری و نمایش دائم آثار اختصاص یافته است. شش گالری دیگر برای نمایشگاه‌های فصلی در نظر گرفته شده‌اند. نمایشگاه «جنبش هنر مدرن» مهم‌ترین نمایش آثار در این موزه بوده است، که در سال‌های ۱۳۸۳ و ۱۳۸۴ برگزار شد. در این نمایشگاه تقریباً تمام ۳۰۰۰ اثر موجود در گنجینه به نمایش درآمد. از جمله نمایش‌های مهم در سال‌های اخیر نیز می‌توان به «ارمغان» اشاره نمود، که طی آن گزیده آثار اهدایی منیژه میرعمادی و جمشید ناصری به گنجینۀ موزه در معرض بازدید قرار گرفت. همچنین نمایشگاه «نهان بر عیان» حاصل پژوهش شهریار حاتمی بر نگارگری ایران بود، که مبانی علم هندسۀ مشترک در معماری، قالیبافی و نگارگری ایرانی را در نگاره‌های سدۀ ۸ تا ۱۱ هجری بررسی نموده بود. نمایشگاه‌های «طلایه‌داران خطه خط»، آینه در آینه ۱، ۲ و ۳، «آثار مفاخر هنرهای تجسمی به روایت موزه هنرهای معاصر تهران»، «پنج گنج»، «پرسونا»، «مینیمالیسم و کانسپچوال‌آرت»، «ردپا»، «هایپررئالیسم: از تصویر تا واقعیت»، «کارتون و کاریکاتور امریکای لاتین» و «بر فراز دشت» از دیگر نمایشگاه‌های دوره‌ای برپا شده در موزه هنرهای معاصر تهران بوده‌اند.
در آمفی‌تئاتر موزه نیز می‌توان به تماشای برنامه‌های سینماتک نشست. نمایش فیلم سینماتک موزه هنرهای معاصر تهران به طور معمول در روزهای یکشنبه صورت می‌پذیرد و ورود برای عموم بازدیدکنندگان رایگان است. علاوه بر نمایش فیلم، جلسات تحلیل فیلم و کارگاه‌های تخصصی فیلم‌سازی نیز در این مکان برگزار می‌شود.
گنجینۀ دائمی موزۀ هنرهای معاصر تهران
آثار موجود در گنجینۀ دائمی موزۀ هنرهای معاصر تهران بالغ بر سه هزار قطعه در سبک‌های امپرسیونیسم تا هنر مفهومی است، که در میان آنها آثار تجسمی هنرمندانی نظیر گوگن، پیکاسو، رنه ماگریت، سالوادور دالی، دنیس اوپنهایم، ژان دوبوفه، جیم داین، جوزف کاسوث، من ری، ارنست، پولاک، رنوار، هانری دُتولوز لوترک، رابرت مادرول، خوان میرو، رودن، مارک شاگال، ژرژ براک، دیگو ریورا، رابرت راشنبرگ، اندی وارهول، ادوارد مونک، آنری ماتیس، مارسل دوشان، لویت، جیاکومتی، ون‌گوگ، کلود مونه، کیس فان دنگن، روی لیختنشتاین، دانلد جاد، هاکنی، ادوارد چیلیدا، ماکس ارنست، مارک روتکو و واسیلی کاندینسکی دیده می‌شود.
آثار هنرمندان نامدار ایرانی از جمله حسین زنده‌رودی، محمد احصایی، صادق تبریزی، لیلی متین‌دفتری، فرامرز پیلارام، آیدین آغداشلو، محسن وزیری‌مقدم، سهراب سپهری، منصور قندریز، مارکو گریگوریان و پرویز تناولی نیز در این گنجینه وجود دارد.
ارزش این مجموعه در سال ۱۳۹۷، حدود پنج میلیارد دلار تخمین زده شده است؛ با این حال، به نقل از برخی منابع، این رقم ده میلیارد دلار نیز ذکر شده است. همین امر گنجینۀ دائمی موزه هنرهای معاصر را در ردۀ سرمایه‌های ملی ایران قرار می‌دهد.
حاضران همیشگی: آثار موجود در فضای درونی و بیرونی موزه
آثار دائمی موزه هنرهای معاصر تهران در بخش‌های مختلفی از این فضا نگهداری می‌شوند که عبارتند از: گالری‌ها و فضای درونی، مخزن (گنجینه)، و محوطۀ بیرونی. تعدادی از این آثار به طور دائم در معرض دید عموم قرار دارند. در فضای درونی موزه، راهروهای پیچی گردِ مجسمۀ «ماهی نارنجی» الکساندر کلدر، با اجزای نارنجی معلق میان زمین و هوا، می‌چرخند. در قعر هشتی موزه، ظرف فولادی مربع‌شکل، با نام «ماده و فکر» قرار دارد که محتوی روغن سیاه است و توسط نوریوکی هاراگوچی خلق شده است.
طی هر نمایشگاه، دو یا سه گالری از نه گالری موزه به طور دائم به نمایش آثار گنجینه اختصاص می‌یابد. همچنین، در ادوار مختلف و غالبا با رویکردهایی پژوهشی مجموعه‌ای منتخب از آثار نفیس در معرض دید بازدیدکنندگان قرار می‌گیرند.
در بیرون از ساختمان، باغ تندیس محوطه‌ای است که در آن پانزده مجسمه از هنرمندان نامدار جهان وجود دارد: «مرد در حال قدم زدن» و «زن ایستاده» آلبرتو جاکومتی، «اسب و سوارکار» مارینو مارینی، «تقدیس» پرویز تناولی، «زن و مرد کشاورز» داریوش صنیع‌زاده، «گلابی خاردار» الکساندر کالدر، «ریتم در فضا» ماکس بیل، «در ستایش پابلو نرودا» ادواردو چیلیدا، پیکره‌های لمیدۀ دوقطعه‌ای و سه‌قطعه‌ای هنری مور، «درمانگر» رنه ماگریت، «نقش جدی» مکس ارنست و آثاری بی‌نام از کارل اشلامینگر و آرنالدو پومودورو.
آثار خارجی موجود در گنجینه موزه: از نقاشی تا لیتوگرافی
در گنجینۀ موزه هنرهای معاصر تهران، آثار متعلق به قرن نوزده میلادی تا معاصر نگهداری می‌شوند که سبک‌های مختلف امپرسیونیسم، کوبیسم، اکسپرسیونیسم انتزاعی، سورئالیسم، مینیمالیسم، رئالیسم، هایپررئالیسم، پاپ‌آرت و غیره را در برمی‌گیرد. از بعضی هنرمندان بزرگ تعداد قابل‌توجهی اثر در گنجینه وجود دارد. به عنوان مثال، از پیکاسو سی اثر موجود است که از میان آنها می‌توان به «پنجره‌ای باز رو به خیابان پانتیپور»، «زنی که می‌گرید ۱ و ۲»، «ژاکلین در حال مطالعه» و «چهره زن شماره ۲» اشاره نمود. دوازده اثر از جسپر جونز، دوازده اثر از رابرت راشنبرگ، بیش از ده اثر از یاکو آگام و حداقل پانزده اثر اندی وارهول، از جمله پرتره‌های میک جگر، مرلین مونرو، سرخپوست امریکایی و سری ده‌گاانۀ مائو، قوطی‌های کنسرو و اثر ارزندۀ «خودکشی»، نیز موجود هستند.
از جمله آثار نفیس دیگری که به این گنجینه تعلق دارند، می‌توان از «نشسته بر دروازه ابدیت» ونسان ون‌گوگ، «طبیعت بی‌جان با باسمه ژاپنی» گوگن، «خانه‌های نوکه در بلژیک» کامی پیسارو، «کسی که از تاهیتی بازمی‌گردد» آنری ماتیس، «دختری از مون‌مارتر»، «سوارکار» و «کارناوال» لوترک، «منظره‌ای در اطراف ژیورنی» کلود مونه، «سی‌ینا» و نقاشی نفیس «میانه زرد» روتکو، نقاشی «راه آسمان» رنه ماگریت، «امتدادهای روشن» واسیلی کاندینسکی، «تی ۹۷۳ ای ۱۳» هانس هارتونگ، «آب‌بندی»، «اسکلت‌بندی» و «بدرقه» رابرت راشنبرگ، چاپ‌های سنگی جسپر جانز با نامهای «تله گذر ۱» و «چرخ‌دنده»، «دختری با موهای مدل شکارچی قلب» تولوز لوترک، «گیتا، میوه و تنگ» ژرژ براک، «ورود مسیح به بروکسل در ۱۸۸۹»، «ازدواج صورتک‌ها» و «کلیسای جامع» جیمز انسور، «تاریخ طبیعی» ماکس ارنست، نقاشی دیواری «شیشه بزرگ» مارسل دوشان، خودنگارۀ ادوارد مونک، «نور در ماه اوت» ویلم دکونینگ، و اثری از مجموعۀ گشوده‌های رابرت مادرول نام برد.
از خوان میرو «پرندگان غارها»، «گاوباز» و «طراحی روی تابلوی شماره ۵» در گنجینۀ موزه هنرهای معاصر تهران موجود است. همچنین، یکی از مهم‌ترین آثار جکسون پولاک با نام «سرخ هندی»، لیتوگرافی «زاپاتا» اثر داوید آلفارو سی‌که‌ایروس، «ترینیداد فرناندز» کیس فان دنگن، «براتاتا»، «ملودی» و «طبیعت بی‌جان» روی لیختنشتاین، نیز جزء دارایی‌های گرانبهای این موزه هستند. آثاری از ریچارد مک‌لین، جان سالت، دان ادی، ریچارد استس، رالف گوئینگز، مایک گورمن، جاک کلوز، هوارد کانوویتز، رابرت کاتینگهام، مالکوم مورلی، دوان هانسون و ژان سابیسکی نیز جزء آثار دائمی موزه هنرهای معاصر تهران است، که کمتر در معرض بازدید قرار گرفته‌اند.
دیگر آثار خارجی گنجینه: از مجسمه تا عکس
بجز طراحی، نقاشی، لیتوگرافی و چاپ سنگی، آثار تجسمی دیگر نیز از هنرمندان خارجی در مجموعه آثار موزه هنرهای معاصر تهران یافت می‌شود، که از جمله آنها می‌توان به مجسمه‌های بی‌عنوان دانلد جاد و دی فلاوین، مجسمۀ «عنتر و بچه‌اش» پیکاسو، «بیضی با نقاط تیز» هنری مور، «جنون ماه» ماکس ارنست، «پنج قطعه برنز» ژرژ براک، و «مکعب باز» سول لویت اشاره نمود. این گنجینه شامل مجموعه عکس‌هایی از عکاسان خارجی نظیر فلیکس نادار، هنری فاکس تالبوت، جولیا مارگارت کامرون، لوئیس هاین، آگوست سندر، ادوارد جین استاکین، انسل آدامز، واکر ایوانز، آلفرد اشتایگلیتس و مارگرت برک وایت است.
آثار ایرانی موجود در گنجینه موزه: از نقاشی تا خوشنویسی
آثار هنرمندان ایرانی نیز در گنجینۀ موزه هنرهای معاصر تهران یافت می‌شود، که برخی از آنها از زمان تاسیس و راه‌اندازی موزه خریداری شده و برخی دیگر به مرور زمان، بعد از انقلاب، طی حراجی‌ها و رویدادها به گنجینه اضافه شده‌اند.
نمونه‌هایی از مجموعه آثار هنرمندان ایرانی در این گنجینه عبارتند از: نقاشی‌خط‌های کوروش شیشه‌گران و محمد احصایی، خطاطی‌های نصرالله افجه‌ای با نامهای «بسم الله النور»، «مجلس اول» و «عشق»، «دو دل‌داده»، خطاطی‌های فرامرز پیلارام، نقاشی‌های بی‌عنوان حسین زنده‌رودی، واحد خاکدان، گیزلا وارگاسینایی، سیراک ملکونیان، حبیب آیت‌اللهی، مارکو گریگوریان، حبیب توحیدی، ابراهیم مقبلی، نصرت‌الله مسلمیان، آنه محمد تاتاری، هادی هزاوه‌ای، مصطفی گودرزی، صادق تبریزی، پریوش گنجی و منصور قندریز.
از دیگر آثار نقاشی موجود در گنجینه می‌توان به نقاشی‌های لیلی متین دفتری مانند «آب تهران» و «پرتره نسرین»، پنج اثر از مرتضی کاتوزیان از جمله «به یاد شهیدان» و «نامه»، «خرم آن روز» منوچهر صفرزاده، «درختان» و نقاشی بی‌عنوان از سهراب سپهری، «خراشیدگی‌های زمین» محسن وزیری‌مقدم، «زن، اسب و خوشه گندم» بهرام دبیری، «آدم‌ها»ی صادق بریرانی، «چشم‌انداز» یعقوب امدادیان، «ترکیب خاکستری و سفید» سونیا بالاسانیان، «سرودی ناتمام» مرتضی اسدی، «بسیار» و «صدای رنگ‌ها» از ایران درودی، «پدرم روضۀ رضوان به دو گندم بفروخت» و «گزارش» علیرضا اسپهبد، «انقلاب» و «آیین گذر» از هانیبال الخاص، «گلدان‌ها» و «طبیعت بی‌جان» پروانه اعتمادی، «منظره» منوچهر نیازی، «سقوط گاو» ناصر اویسی، «عاشورا» محمدحسین حلیمی، «یا مولا» از ناصر پلنگی، «افسانه آفرینش» طاها بهبهانی، «ضامن آهو» از غلامعلی طاهری»، «انسان معاصر» علی ذاکری، «سمفونی موج» ناصر آراسته، «پروانه» اثر ایرج اسکندری، «درویش» بهمن بروجنی، «دیدار» کاظم چلیپا، «مادرم اهل کاشان بود» همایون سلیمی، «درخت» یعقوب عمامه‌پیچ، «خانه روستایی» و «مشابهات» از پرویز کلانتری، نقاشی‌های آبسترۀ مسعود عربشاهی، نقاشی سیاه و سفید و بی‌عنوان بهجت صدر، «رقصی چنین» و «غیر قمر هیچ مگو» حبیب‌الله صادقی، نقاشی‌های «مساحت»، «دلیل» و »فصل دوم» از علی‌اکبر صادقی، «درختان سبز» علی گلستانه، «درخت زندگی» رضا هدایت، «فاصله» حسین خسروجردی، طراحی و نقاشی رنگی از اردشیر محصص، سه اثر از مرتضی ممیز مانند «خورشید شکسته» و «روییدن خورشید»، «طبیعت بی‌جان» منوچهر یکتایی، «منظره»های جلال شباهنگی، و «هویت: در ستایش ساندرو بوتیچلی» آیدین آغداشلو اشاره نمود.
غلامحسین نامی، حسین محجوبی، زهرا رهنورد، میرعبدالرضا دریابیگی، ناصر عصار، محمدعلی حیدریان، رضا شهابی، محسن سهیلی، محمد رادوند، علی آذرگین، ابوالقاسم سعیدی و علی‌اکبر یاسمی از دیگر هنرمندان ایرانی هستند که آثارشان در گنجینۀ موزه هنرهای معاصر تهران نگهداری می‌شود.
دیگر آثار ایرانی گنجینه: مجسمه، کلاژ و عکس
همچنین، بجز آثاری که پیش از این از آنها یاد شده است، آثار تجسمی دیگری نیز از هنرمندان ایرانی در گنجینۀ موزۀ هنرهای معاصر تهران وجود دارد. تندیس «شاعر و قفس بلبل» پرویز تناولی، تندیس «دیو» از فریدون آو، تندیس بی‌عنوان از سعید شهلاپور، چهل‌تکه‌ای از رضا بانگیز و کلاژ «همیشه یاد» جواد نوبهار از این دسته هستند. موزۀ هنرهای معاصر تهران، علاوه بر آثاری که توسط بانیان موزه در زمان پیش از انقلاب خریداری شده است و آثار خریداری شده در دوره‌های مختلف حراج تهران، از آثار اهدایی به گنجینه نیز برخوردار است. به عنوان مثال، جمشید ناصری، به وصیت همسر خود منیژه میرعمادی، تعداد هفتصد و پنج اثر به موزۀ هنرهای معاصر تهران تقدیم نموده است، که شامل آثاری از ژازه تباتبایی، قاسم حاجی‌زاده، حسین زنده‌رودی، علی‌اکبر صادقی، محمد احصایی، رضا مافی، فریده لاشایی و عباس کیارستمی می‌شود.
رویکرد سنت‌گرای موزه نوگرا: نگارگری‌های گنجینه
با این حال، دارایی‌های موزۀ هنرهای معاصر تهران پس از انقلاب تنها به آثار نوگرا و معاصر محدود نمی‌شود. در سال ۱۳۷۳ موزۀ هنرهای معاصر تهران، در طی معاوضۀ تابلوی «سه زن»، اثر ویلم دکونینگ، توانست صد و هجده برگ از شاهنامۀ تهماسبی را به مجموعه دارایی‌های خود بیفزاید؛ اگرچه این آثار ذیل هنرهای معاصر به شمار نمی‌آیند و از این بابت نقدهایی به موزه وارد شد. منتقدان بر این باور بودند که چنین معاوضه‌ای با رویکرد موزه در خصوص معاصر و نوگرا بودن آثار در تعارض است. با این حال، بسیاری نیز عزم موزه را در راستای دستیابی به گنجینه‌های تاریخی و ملی ستودند.
از جمله نگاره‌های موجود در این مجموعه می‌توان به نگاره‌های «در ستایش خداوند و خرد»، که آغاز کتاب شاهنامه است، «پسران فریدون با دختران شاه سرو»، «فریدون نامهای از سلم و تور دریافت می‌کند»، «ماران شاه ضحاک»، «تور قباد را سرزنش می‌کند»، «کاوه محضر ضحاک را به زیر پای می‌افکند»، «منوچهر سلم را می‌کشد» و «زایش زال» اشاره نمود. نگارگری‌های دیگری نیز از نگارگران معاصر در میان آثار گنجینۀ موزه وجود دارند که بعضا با رویکردی مدرن درآمیخته‌اند. از میان این دسته از نگارگری‌ها می‌توان به آثار محمدباقر آقامیری با عنوان «محبت ازلی» و «ظهر عاشورا»، «ارعاب» از مجید مهرگان، «زال و سیمرغ»، «فرزندان انقلاب» و «ابراهیم در آتش» اردشیر مجرد تاکستانی، سه اثر «لانه»، «نظاره‌گر عشق» و «وداع» از فرح اصولی و اثری بی‌عنوان از زینت‌السادات امامی اشاره نمود.
جای خالی آثار: مطرودها، معدومی‌ها و گم‌شده‌ها
وقایع سال ۵۷ بر موزۀ هنرهای معاصر تهران نیز تاثیر گذاشت. اگرچه، این تغییرات به همت کارکنان و مسئولان وقت با کمترین خسران آثار گنجینه همراه بود. اما از آن زمان به بعد، تعدادی از آثار تجسمی موجود در گنجینۀ موزه حذف و یا از نمایش عموم کنار گذاشته شد. به عنوان مثال، پرترۀ فرح که اندی وارهول آن را کشیده بود با چاقو تکه‌تکه شد. تندیسی از بهمن محصص شکسته و تندیس «مرد رهگذر» پرویز تناولی نیز ناپدید شد. آثار قابل توجهی از این مجموعه، تحت عنوان غیرقابل نمایش، در گنجینه باقی ماندند. تعدادی از آنها، صرفا در زمان‌های مختلف، برای متخصصان هنری به نمایش درآمد، از جمله «آرمیدن دو نفر بر تخت در حضور دیگران» از فرانسیس بیکن؛ اما تعدادی نیز مانند «گابریل با پیراهن باز» از پیر اگوست رنوار، «نقاش و مدلش» از پیکاسو، نقاشی تن از ادوارد مونک، «دوران طلایی» آندره درن و «گذر ۲» جسپر جانز دیگر به نمایش درنیامدند.
کتابخانه تخصصی موزه: معرفی، عضویت و ساعت کاری
کتابخانۀ تخصصی موزه هنرهای معاصر تهران از جمله کتابخانه‌های اصلی و مرجع کشور در زمینۀ هنرهای تجسمی به شمار می‌آید و مخزنی مشتمل بر بیست و پنج هزار جلد کتاب به زبان‌های فارسی و لاتین دارد. بجز کتاب‌های مرجع، دیگر کتاب‌ها، نشریات، اسناد و پایان‌نامه‌ها به صورت امانی در اختیار اعضای کتابخانه قرار می‌گیرد.
کتابخانۀ موزه همه روزه، بجز روزهای پنجشنبه و جمعه و تعطیلات رسمی، از ساعت ۹ صبح تا ۴ بعدازظهر باز است.
اساتید و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های هنر و معماری، کارشناسان، پژوهشگران، دانشجویان و فارغ‌التحصیلان رشته‌های هنر و معماری و همچنین، هنرمندانی که در نمایشگاه‌های خارجی و داخلی شرکت کرده و آثارشان به نمایش گذاشته شده است، با ارائۀ مدارک لازم، می‌توانند جهت عضویت در کتابخانۀ موزه هنرهای معاصر تهران اقدام نمایند.
مدارک لازم جهت عضویت در کتابخانۀ تخصصی موزه عبارتند از:
- فرم تکمیل‌شدۀ تقاضای عضویت
- اصل و تصویر کارت ملی
- اصل و تصویر مدرک تحصیلی یا کارت دانشجویی/ گواهی تدریس یا کارت عضویت در هیئت علمی
- معرفی‌نامۀ معتبر از دانشگاه محل تحصیل دانشجویان
- دو قطعه عکس ۳×۴
- پرداخت هزینۀ عضویت سالانه
اطلاعات بازدید از موزه: تعطیلی‌ها، ساعت بازدید و قیمت بلیط موزه هنرهای معاصر تهران
موزه هنرهای معاصر تهران در روزهای دوشنبه تعطیل است. همچنین، ایام تعطیل موزه در طول سال عبارتند از:
- روزهای اول، دوازدهم و سیزدهم فروردین
- سالروز شهادت امام جعفر صادق (ع)
- بیست و یکم ماه رمضان و عید فطر
- چهاردهم و پانزدهم خرداد
- روزهای تاسوعا، عاشورا و اربعین حسینی
- بیست و هشتم و سی‌ام ماه صفر
- بیست و دو بهمن
- بیست و نه اسفند.
لازم به ذکر است، در زمان‌های آماده‌سازی موزه برای هر نمایشگاه، بخش نمایشگاهی موزه تعطیل است، اما دیگر بخش‌ها، از جمله بخش اداری، کتابخانه و کافه، به فعالیت خود در این زمان‌ها ادامه می‌دهند و قابل دسترس هستند.
بجز روزهای تعطیل، موزه هنرهای معاصر همه روزه از ساعت ۹ صبح تا ۶ بعدازظهر به روی عموم بازدیدکنندگان باز است. فروش بلیط و ورود به موزه تا ساعت ۵:۱۵ بعدازظهر امکان‌پذیر است.
بهای بلیط موزه هنرهای معاصر هر نفر ۲۵ هزار تومان است. این مبلغ برای دانش‌آموزان و دانشجویان ۱۵ هزار تومان و برای بازدیدکنندگان خارجی ۱۵۰ هزار تومان است. اعضای کتابخانۀ موزه هنرهای معاصر تهران، موسسۀ توسعه هنرهای تجسمی و انجمن‌های هنرهای تجسمی می‌توانند به صورت رایگان از فضای داخلی موزه دیدن کنند.
دسترسی به موزه هنرهای معاصر تهران
موزه هنرهای معاصر تهران در ضلع غربی بوستان لاله، در خیابان کارگر شمالی، حد فاصل بلوار کشاورز و خیابان فاطمی واقع شده است و در محدودۀ طرح ترافیک قرار دارد. برای رفتن به موزه، علاوه بر اتوبوس و تاکسی، می‌توان از مترو نیز استفاده کرد. موزه به دو ایستگاه «بوستان لاله» و «کارگر» از خط ۶ مترو تهران نزدیک است. ایستگاه بوستان لاله در ضلع جنوبی بوستان لاله و در بلوار کشاورز قرار دارد و ایستگاه کارگر در تقاطع خیابان کارگر شمالی و خیابان فاطمی واقع شده است.
منابع مطالعاتی دربارۀ موزه
در خصوص گنجینه و آثار دائمی موزه هنرهای معاصر تهران گزارش‌ها، پژوهش‌ها و تالیفاتی صورت پذیرفته است که شناخت و مطالعۀ موزه و مجموعه را میسر ساخته است. از جمله این منابع می‌توان به کتاب مهدی حسینی با عنوان «مروری بر آثار خارجی گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران» چاپ نشر آبان اشاره نمود که در آن نویسنده به مرور و مطالعۀ آثار هنرمندان خارجی در گنجینه، به شیوۀ غیرخطی، می‌پردازد. کتاب «جنبش هنر نوگرای ایران» از موسسه توسعه هنرهای تجسمی ایران نیز مجموعه آثار هنرمندان ایرانی در گنجینۀ موزه هنرهای معاصر تهران را دربرمی‌گیرد. همچنین صفحۀ ویکی‌پدیای موزه هنرهای معاصر تهران حاوی اطلاعات جامع و قابل توجهی از پیشینه و سیر تاریخی موزه، از ابتدای گردآوری آثار تا پس از انقلاب، و فهرستی از نمونه آثار دائمی نفیس موجود در موزه و اسامی هنرمندان بنام خارجی و ایرانی است، که مطالعۀ آن خالی از لطف نیست.
شیوا فلاحی
اگر به موزه‌گردی علاقه دارید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله معرفی موزه ملی قطر را از دست ندهید. همچنین خوشحال می‌شویم اگر نظرات خود را در همین صفحه درباره آثار موزه هنرهای معاصر تهران با ما در میان بگذارید. سایر نوشته‌های ما را در صفحه وبلاگ قضیه دنبال کنید.
*****
در ادامه توجهتان را به مجموعه کاملی از تصاویر موزه هنرهای معاصر جلب می‌کنیم که توسط تیم قضیه تهیه شده‌اند و تماشای آن خالی از لطف نیست.
